close up

در سینما هر چیزی که در کادر دوربین باشد اهمیت دارد. همانطور که در تئاتر هر یک از وسایل صحنه (اکسسوار) باید نقشی را ایفا کنند در سینما نیز هر چه در کادر باشد سعی در رساندن مفهومی و یا پیشبرد داستان و شخصیت سازی دارد - البته باید خاطر نشان کرد که در صحنه های بیرونی کارگردان نمیتواند به صد در صد وقایع داخل کادر تسلط داشته باشد و این میزان اهمیت کاهش میابد. همچنین هر چه کادر بسته تر و موضوعات در پیش و پس زمینه کمتر باشند تمرکز تماشاگر به مرکزیت نما بیشتر میشود. به طور مثال برای نمایش دادن نوشته های مهم، تمام یا اکثریت کادر را با آن نوشته پر میکنند تا تمرکز تنها بر روی آن متن باشد.

با توجه به این دو نکته میخواهم در مورد یک نمای ویژه در سینما صحبت کنم: نمای نزدیک (بسته) یا کلوز آپ

نمای بسته به نمایی گفته میشود که تمام سر و بخشی از گردن بازیگر را نشان میدهد. نکته ای که در مورد نمای بسته ویژه است در استفاده ی دراماتیکی آن است. در نمای بسته فقط بازیگر وجود دارد و حسی که باید انتقال بدهد. و تماشاگر تک تک حالات و حرکات صورت بازیگر را تحلیل میکند تا بفهمد. نمای بسته از سخت ترین لحظات بازیگری نیز هست زیرا بازیگر دیگر نمیتواند از بدن و دیگر اشیا برای بازی استفاده کند و دراکثر موارد هم مکالمه ای در جریان نیست و تنها صورت و میمیک و مهمتر از همه نگاه بازیگر است که اهمیت دارد. خیلی از بازیگر ها سال ها تلاش میکنند ولی نمی توانند نگاه خود را به مرحله ی تاثیر گذاری برسانند. نمای بسته عمق تاثیری که اتفاقات صحنه های گذشته بر بازیگر گذاشته را نشان میدهد و همچنین حس نزدیکی و همدردی تماشاگر را بر می انگیزد و میتواند پایان بخش سیر تکاملی شخصیت باشد.

 در ادامه چند نمای بسته ی زیبا و مهم سینما را بررسی میکنم:

این نمای بسته از فیلم دیوانه از قفس پرید آنقدر عالی و تاثیر گذار بود که برای پوستر فیلم انتخاب شد. این نمای حدود یک دقیقه ای بداهه پردازی شده توسط جک نیکلسون از بهترین صحنه های بازیگری او و از تاثیرگذار ترین لحظات فیلم است. لبخند گل و گشاد و زیرکانه ی جک نیکلسون هرگز از یاد نمیرود.

 میتوانم بگویم اولین باری که با قدرت نمای بسته آشنا شدم با دیدن این نما از لحظات آخر فیلم تب شنبه شب بود. این صحنه که قدم زدن بی هدف و مترو سواری های شبانه ی جان ترواتلتا را با آهنگ زیبای how deep is your love به نمایش میگذارد با این کلوز آپ تماشایی تمام میشود و پایانبندی دلنشینی برای چنین فیلمی را رقم میزند.

کوبریک از بهترین کارگردان ها در استفاده از نماهای غیر متعارف به خصوص نمای بسته و نمای تراولینگ محسوب میشود. او در فیلم هایش با توجه به ژانر فیلم در قسمت های مختلف نماهای بسته ی خاصی را برمیگزیند تا حسی را که میخواهد به درستی انتقال دهد. او در فیلم غلاف تمام فلزی دیوانگی شخصیت را ابتدا با نمای بسیار نزدیک و سپس با نمای نزدیک نشان میدهد و با نورپردازی عجیب و موسیقی زیرمتنی تماشاگر را بر روی صندلی میخکوب میکند. این بخش فیلم از شاهکار های کوبریک است.

در پرتغال کوکی فیلم با نمای بسته از شخصیت اصلی شروع میشود و این از معدود فیلم هایی است که از نمای نزدیک در ابتدای فیلم استفاده میشود. در اینجا نیز همچون غلاف تمام فلزی زاویه ی سر بازیگر به گونه ای است که ناهنجاری و خطرناکی را بی پرده اعلام میدارد. این نما نیز در پوستر های فیلم استفاده شده است. 

در دکتر استرینج لاو نمای بسته مخصوص جنرال ریپر است و با زاویه ی بسیار پایین ِ دوربین، حس چیرگی بی برو برگرد او را نشان میدهد و تکلیف فیلم را از ابتدا مشخص میکند.

در درخشش کوبریک از اصلی ترین استفاده ی نمای بسته بهره میگیرد. که آن القای ترس است. در صحنه ای که ترسناک ترین صحنه ی تاریخ سینما نام گذاری شده است نمای بسته ی دیگری از جک نیکلسون ارائه میشود که هیچ کس نمیتواند به این سادگی فراموش کند. البته نماهای نزدیک و بسیار نزدیک دنی هم خالی از ترس نیست

 

   
از نماهای بسته ی مورد علاقه ام مهمترین صحنه ی فیلم سکوت بره ها است. این نما که تقریبا میتوان آن را نمای بسیار نزدیک (اکستریم کلوز آپ) به حساب آورد اوج تاثیرگذاری روانی هانیبال را بر شخصیت زن و همچنین بازی های روانی او را نشان میدهد. همچنین وجه تسمیه فیلم که در این صحنه گفته میشود با لبخند وحشتناک آنتونی هاپکینز چندین برابر تاثیرگذار تر است.

همانطور که گفتم از استفاده های اصلی نمای بسته القای ترس میباشد و پایان فیلم روانی هیچکاک در این زمینه مثال زدنی است. دیالوگ های نورمن بیتز و آن نگاه به دوربین و در پایان ادغام جمجمه ی اسکلت با صورتش از دهشتناک ترین صحنه های سینماست. 

پایان بندی فیلم چهارصد ضربه از بهترین پایان بندی های سینما به حساب می آید و با یک کلوز آپ از صورت پسرک و فید اوت پایان میابد. در اینجا هم پسرک به دوربین نگاه میکند و اوج معصومیت نگاهش و با یادآوری تمام چیزهایی که در طول فیلم بر او گذشت تماشاگر را بدرقه میکند.

 

نمیشود در مورد نمای بسته حرف زد و از ستاره های زن هالیوود کلاسیک سخنی نگفت. تمام قدرت استودیو ها در ستارگانشان بود. ستارگان بودند که فیلم ها را میفروختند. آن ها بودند که مطبوعات را میچرخاندند و مد و شیوه ی زندگی را تعیین میکردند. و برای همین کلوز آپ ها همیشه از ستارگان پر میشدند. در فیلم سانست بلوار دیالوگ پایانی فیلم در مورد کلوز آپ است و فیلم با همین کلوز آپ تمام میشود:

"خیلی خوب آقای دومیل من برای کلوز آپم آماده ام"

در سینمای ایران نماهای بسته ی به یاد ماندنی زیادی وجود ندارد. ولی جالب فیلمی است به نام کلوز آپ ساخته ی عباس کیارستمی. این فیلم که از بهترین های کیارستمی است در مورد حسن سبزیان است که  وارد خانواده ای شد و خود را جای محسن مخملباف جا زد و هدفش تنها این بود که مقبولیتی هرچند کوتاه را تجربه کند. این فیلم که در طی دو هفته و بسیار اتفاقی فیلمبرداری شد از جذاب ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران است. صحنه ای که خود کیارستمی به ملاقات حسین سبزیان میرود از یک نمای نسبتا باز شروع شده و به نمای بسته ی او ختم میشود. همچنین پایان فیلم نیز همچون چهارصد ضربه با فید اوتِ کلوز آپ او تمام میشود.

بیضایی همچون کوبریک از نمای بسته برای مقاصد مختلفی استفاده میکند. ولی مهمترین استفاده ی او ارائه ی بیش از حد شخصیت است. بهترین مثال، فیلم باشو غریبه ی کوچک است که شخصیت نائی را اولین بار با کلوز آپی غیر متعارف نشان میدهد. سوسن تسلیمی بهترین بازیگر تاریخ سینمای ایران شناخته شده است و دلیل آن نگاه گیرایش است. انگار پرده را سوراخ میکند و بیخ گلویمان را میگیرد. این نمای نزدیک سوسن تسلیمی جز آیکون های سینمای ایران به حساب می آید.